STALKING  DUŻY PROBLEM

Badanie stalkingu w Polsce

Badania nad zjawiskiem stalkingu w Polsce prowadził Instytut Ekspertyz Sądowych na zlecenie Ministerstwa Sprawiedliwości. Badanie zostało przeprowadzone na 10 200 respondentach. Niemal 10 % badanych twierdząco odpowiedziało na pytanie, czy było ofiarą uporczywego nękania. Oznacza to, że niemal 3 mln Polaków mogło mieć do czynienia ze stalkingiem. W praktyce można się spodziewać, że zasięg tego zjawiska jest większy.

Stalking w kodeksie karnym

Penalizacji stalkingu dokonano wprowadzając art. 190a do kodeksu karnego. Podobnie jak w USA stalking traktowany jest jako przestępstwo przeciwko wolnościom człowieka. Zgodnie z nowym artykułem 190a kodeksu karnego, kto przez uporczywe nękanie innej osoby lub osoby jej najbliższej wzbudza u niej uzasadnione okolicznościami poczucie zagrożenia lub istotnie narusza jej prywatność, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3.

Za uporczywe nękanie przyjmuje się prześladowanie, dokuczanie innej osobie, głuche lub obraźliwe telefony, niechciane SMS-y oraz e-maile, śledzenie, obserwowanie, nachodzenie itp.

Stalking a portale społecznościowe

Wprowadzona zmiana do kodeksu karnego dotyczy również sytuacji podszywania się pod inną osobę na portalach takich jak Facebook. Sprawca podlega karze do 3 lat pozbawienia wolności, jeżeli podszywając się pod inną osobę, wykorzystuje jej wizerunek lub inne jej dane osobowe w celu wyrządzenia jej szkody majątkowej lub osobistej.

Kwalifikowana forma stalkingu

Odpowiedzialność przestępcy (stalkera) wzrasta, jeżeli pokrzywdzony targnie się na swoje życie. Wówczas sprawca podlega karze pozbawienia wolności do lat 10.

Ściganie stalkingu

Ściganie przestępstwa stalkingu odbywa się na wniosek pokrzywdzonego. W momencie złożenia wniosku, postępowanie karne dalej toczy się urzędu. W przypadku gdy pokrzywdzony targnie się na życie, postępowanie przygotowawcze wszczynane jest z urzędu.

Podstawa prawna:

Art. 1-2 ustawy z 25 lutego 2011 r. o zmianie ustawy – Kodeks karny.

Art. 190a kodeksu karnego.

Pojęcie przestępstwa
   

Kodeks karny nie zawiera definicji przestępstwa wyrażonej wprost; można ją utworzyć w oparciu o przepisy części ogólnej kodeksu karnego. Przestępstwem jest czyn zabroniony pod groźbą kary, jako zbrodnia lub występek, przez ustawę obowiązującą w czasie jego popełnienia. Dodatkowo, musi to być czyn bezprawny, zawiniony oraz społecznie szkodliwy w stopniu wyższym niż znikomy. Definicja ta pozwala odróżnić czyny przestępne od nieprzestępnych. Sprawcą przestępstwa może być tylko człowiek. Czynem w rozumieniu prawa karnego jest zewnętrzne zachowanie człowieka, które jest zależne od jego woli. Natomiast, nie jest czynem w rozumieniu prawa karnego zachowanie człowieka pod wpływem tzw. przymusu bezwzględnego (z łac.vis absoluta), gdyż nie jest zależne od jego woli.

Przestępstwem jest czyn zabroniony przez ustawę karną obowiązującą w chwili jego popełnienia, pod warunkiem, że nie zachodzą okoliczności wyłączające bezprawności czynu (tzw. kontratypy, np. obrona konieczna, czy stan wyższej konieczności). Przestępstwo jest czynem zagrożonym pod groźbą kary. Przestępstwo może być zbrodnią (tj. czynem zabronionym, zagrożonym karą pozbawienia wolności na czas nie krótszy od lat 3 albo karą surowszą) albo występkiem (tj. czynem zabronionym, zagrożonym grzywną powyżej 30 stawek dziennych, karą ograniczenia wolności albo karą pozbawienia wolności przekraczającą miesiąc). Aby czyn zabroniony uznany został za przestępstwo musi być zawiniony. Bowiem obowiązuje zasada - nie ma przestępstwa bez winy.

Kodeks karny wprowadza regułę, iż zbrodnię można popełnić tylko i wyłącznie umyślnie, zaś występek – zarówno umyślnie jak i nieumyślnie. Bowiem, aby przypisać sprawcy winę musi on osiągnąć określony przez ustawę wiek, a ponadto nie mogą zachodzić okoliczności wyłączające winę (np. niepoczytalność sprawcy, błąd, czy działanie na rozkaz). Przestępstwem jest ponadto czyn sprawcy społecznie szkodliwy (społecznie niebezpieczny) w stopniu wyższym niż znikomy. W pewnych sytuacjach bowiem czyn zabroniony może nie być czynem społecznie szkodliwym (albo też być szkodliwy w stopniu znikomym), tak że nie zasługuje na uznanie go za przestępstwo. Reasumując, tylko łączne spełnienie wszystkich omówionych przesłanek pozwala na uznanie danego czynu człowieka za przestępstwo, a w konsekwencji na możliwość pociągnięcia sprawcy do odpowiedzialności karnej.


 

Jakie są formy dokonania przestępstwa?





Podstawową formą popełnienia przestępstwa jest jego dokonanie. Kodeks karny co do zasady konstruuje typy przestępstw, które mogą zostać popełnione przez pojedynczą osobę poprzez jego dokonanie. Jednakże, przyjmuje się, iż popełnienie przestępstwa może nastąpić także w postaci współsprawstwa, podżegania, pomocnictwa, a także kierowania popełnieniem przestępstwa przez inną osobę. Odpowiedzialność karną może ponieść również sprawca przygotowania (tylko w sytuacjach wskazanych przez ustawę) lub sprawca usiłowania (co do zasady usiłowanie karalne jest w granicach kary grożącej za dokonanie czynu zabronionego). Można mówić zatem o instytucji tzw. pochodu przestępstwa (iter delicti), który składa się z następujących elementów: zamiaru (nie może być nigdy uznany za przestępstwo, ponieważ nie jest to czyn a wyłącznie nastawienie psychiczne człowieka), przygotowania, usiłowania oraz dokonania.

Dokonanie przestępstwa polega na wypełnieniu wszystkich jego znamion wskazanych przez ustawę karną. W przypadku przestępstw materialnych (skutkowych), dokonanie polega na spowodowaniu określonego przez ustawę karną skutku. Dokonanie czynu zabronionego zamyka pochód przestępstwa. Jest ono karalne w każdym przypadku (odmiennie niż w przypadku przygotowania i usiłowania, mimo że karalność usiłowania co do zasady równa jest z karalnością dokonania).

Dokonywany jest podział przestępstw na zbrodnie i występki. Podstawą tego wyróżnienia jest społeczna szkodliwość czynu oraz zagrożenie karą. Za zbrodnie uznaje się czyn zabroniony, za którego popełnienie przewidziana jest kara pozbawienia wolności – nie mniejsza niż 3 lata lub kara surowsza. Warunkiem odpowiedzialności karnej jest popełnienie czynu zabronionego. W prawie karnym występuje postulat maksymalnej określoności czynów zabronionych, jak również zakaz stosowania analogii na niekorzyść sprawy. Przestępstwem jest bowiem czyn zabroniony pod groźbą kary przez ustawę obowiązującą w czasie jego popełnienia, bezprawny, zawiniony, społecznie szkodliwy w stopniu wyższym niż znikomy.

Kodeks karny wprowadza definicję różnych odmian sprawstwa (tj. form zjawiskowych popełnienia przestępstwa). Obok zwykłego sprawstwa (tzw. „jednosprawstwa”), za które ponosi odpowiedzialność karną sprawca dokonujący czynu zabronionego sam, wprowadzono także pojęcia: współsprawstwa, sprawstwa kierowniczego, sprawstwa polecającego, podżegania oraz pomocnictwa. Kodeks karny wyodrębnia formę sprawstwa w postaci tzw. sprawstwa polecającego. Polega ono na wydaniu polecenia dokonania czynu zabronionego innej osobie pozostającej w stosunku zależności ze sprawcą polecającym. Charakterystyczne natomiast dla sprawstwa kierowniczego jest kierowanie przez sprawcę wykonaniem czynu zabronionego przez inną osobę, co oznacza panowanie nad przebiegiem oraz realizacją znamion czynu zabronionego przez jego bezpośredniego wykonawcę.

Zasada odpowiedzialności indywidualnej wszystkich współdziałających w popełnieniu czynu zabronionego oznacza, że każda z tych osób popełnia własny czyn zabroniony, który może być różnie kwalifikowany. Należy wskazać, że każdy ze współdziałających odpowiada w granicach swej umyślności lub nieumyślności, a odpowiedzialność ta jest niezależna odpowiedzialności pozostałych współdziałających. W tym stanie rzeczy, okoliczności wyłączające odpowiedzialność karną jednego ze współdziałających nie stanowią przeszkody do przyjęcia odpowiedzialności innych współdziałających.

Przygotowanie przestępstwa




Prawo karne tworzy pojęcie tzw. pochodu przestępstwa (iter delicti), składające się z następujących etapów czynu przestępnego: zamiaru, przygotowania, usiłowania oraz dokonania. Przygotowanie jest karalne tylko wówczas, gdy ustawa tak stanowi. Zasadą jest zatem bezkarność przygotowania. Natomiast karalne jest przygotowanie do: wszczęcia wojny napastniczej, ludobójstwa, zamachu stanu, zamachu na jednostkę Sił Zbrojnych, przestępstw przeciwko bezpieczeństwu powszechnemu, fałszowania pieniędzy lub papierów wartościowych, fałszowania dokumentów, a także do przestępstw dezercji – przewidzianych w części wojskowej kodeksu karnego.

Przygotowanie może polegać na przygotowaniu w sensie ścisłym albo na wejściu w porozumienie. „Przygotowanie w sensie ścisłym” polega na: podjęciu przez sprawcę czynności, które mają stworzyć warunki do przedsięwzięcia czynu zmierzającego bezpośrednio do dokonania przestępstwa. Przykładowo, mowa tu m.in. o: przysposabianiu środków, zbieraniu informacji, czy sporządzaniu planu działania. Opisane czynności, aby mogły zostać zakwalifikowane jako przygotowanie, sprawca powinien przedsięwziąć w celu popełnienia czynu zabronionego. Zatem, powinien on działać umyślnie – w tzw. zamiarze bezpośrednim. Natomiast, poprzez „wejście w porozumienie”, rozumie się wspólne podjęcie decyzji dwóch lub więcej osób o popełnieniu przestępstwa, omówienie podziału ról, uzgodnienie zamiaru popełnienia przestępstwa.

Do sprawcy przygotowania kodeks karny przewiduje klauzulę niekaralności w przypadku jego odstąpienia od przygotowania. Jeżeli zatem sprawca, tytułem przykładu, zniszczył przygotowane środki lub zapobiegł skorzystaniu z nich w przyszłości, nie podlega on karze za przygotowanie. W sytuacji, gdy sprawca wszedł w porozumienie z inną osobą w celu popełnienia czynu zabronionego, nie podlega on karze tylko wtedy, kiedy dodatkowo podjął istotne starania zmierzające do zapobieżenia dokonaniu. Co ważne, konieczne jest, aby sprawca podjął czynności oraz starania znaczące w celu zapobieżenia dokonaniu przestępstwa. Ponadto, kodeks karny przewiduje instytucję tzw. czynnego żalu dla sprawcy, który z własnej woli zapobiegł skutkowi przestępnemu lub zaniechał usiłowania popełnienia czynu zabronionego. W takim wypadku sprawca przygotowania również nie podlega karze.

Usiłowanie popełnienia przestępstwa jako czyn karalny




Prawo karne tworzy pojęcie tzw. pochodu przestępstwa (iter delicti), składające się z następujących etapów czynu przestępnego: zamiaru, przygotowania, usiłowania oraz dokonania. Formami stadialnymi przestępstwa są: przygotowanie, usiłowanie oraz dokonanie. Usiłowanie charakteryzuje się zamiarem popełnienia przestępstwa, zachowaniem zmierzającym bezpośrednio do dokonania przestępstwa oraz brakiem tego dokonania. Usiłowanie może być tylko umyślne, sprawca zaś może działać zarówno z zamiarem bezpośrednim jak i z zamiarem ewentualnym. Oznacza to, iż usiłowania nie można odnieść do przestępstw popełnionych nieumyślnie. Usiłowanie dotyczy ponadto przestępstw z działania oraz z zaniechania.

Natomiast, zachowanie sprawcy zmierzające bezpośrednio do dokonania przestępstwa oznacza etap zbliżony do dokonania, oceniany przede wszystkim z punktu widzenia obiektywnych kryteriów. Dokonywany jest również podział na usiłowanie ukończone, gdy sprawca wykonał wszystkie czynności zmierzające do dokonania, ale skutku nie osiągnął oraz na usiłowanie nieukończone. Usiłowanie zagrożone jest karą, którą ustawa karna przewiduje za przestępstwo dokonane. W rzeczywistości kary wymierzane w stosunku do sprawców w konkretnych przypadkach usiłowania są niższe niż kar wymierzonych za przestępstwa dokonane. Kodeks karny wskazuje również usiłowanie nieudolne, które nie wywołuje skutku przestępnego. W tym stanie rzeczy, skutek przestępny nie może być wywołany ze względu na brak przedmiotu, który nadaje się do dokonania na nim przestępstwa lub użycie środka, który nie nadaje się do dokonania czynu zabronionego.

Odpowiedzialność karna za usiłowanie nieudolne z reguły jest taka sama jak w przypadku usiłowania udolnego. Wobec sprawcy usiłowania nieudolnego, sąd może jednak zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary, a nawet odstąpić od jej wymierzania. Kodeks karny wprowadza instytucję tzw. czynnego żalu. Oznacza to, iż karze za usiłowanie nie podlega sprawca, który z własnej woli odstąpił od dokonania lub zapobiegł skutkowi stanowiącemu znamię czynu zabronionego. Należy podkreślić, iż nie jest karalny jedynie skutecznie wyrażony czynny żal. Jeżeli bowiem sprawca starał się zapobiec skutkowi czynu zabronionego, ale mu się to nie udało, podlega on karze jak za usiłowanie. W takim przypadku sąd ma jednak możliwość zastosowania nadzwyczajnego złagodzenia kary.


 

Na czym polega pomocnictwo w przestępstwie?




Kodeks karny wprowadza definicję różnych odmian sprawstwa (tj. form zjawiskowych popełnienia przestępstwa). Obok zwykłego sprawstwa (tzw. „jednosprawstwa”), za które odpowiada karnie sprawca dokonujący czynu zabronionego sam, wprowadzono także pojęcia: współsprawstwa, sprawstwa kierowniczego, sprawstwa polecającego, podżegania oraz pomocnictwa. Pomocnictwo polega na ułatwieniu drugiej osobie popełnienia czynu zabronionego. Pomocnik w szczególności może: dostarczyć narzędzia, środek przewozu, udzielić rady lub informacji. Wyliczenie powyższe ma charakter przykładowy. Ponadto, kodeks karny wskazuje, iż pomocnictwo popełnić można także przez zaniechanie, w sytuacji, gdy na osobie dopuszczającej się zaniechania ciążył prawny, szczególny obowiązek niedopuszczenia do czynu zabronionego.

Pomocnictwo dzieli się na: fizyczne (np. dostarczenie środków, narzędzi itp.) oraz psychiczne (np. udzielenie rady itp.). Przestępstwo pomocnictwa może mieć miejsce tylko przed popełnieniem czynu przez sprawcę głównego albo w czasie jego dokonania. Natomiast, można mówić o przestępstwie poplecznictwa, jeżeli pomocy udzielono już po dokonaniu czynu zabronionego (np. ukrywanie sprawcy, czy zacieranie śladów przestępstwa). Natomiast, ułatwienie sprawcy zbycia przedmiotów pochodzących z przestępstwa może być zakwalifikowane jako paserstwo. Pomocnictwo może być popełnione tylko umyślnie, zarówno w zamiarze bezpośrednim (tj. sprawca chce udzielić pomocy w dokonaniu czynu zabronionego), jak i w zamiarze ewentualnym (tj. przewiduje możliwość, że udziela pomocy w popełnieniu przestępstwa oraz godzi się z taką możliwością).

Kodeks karny definiuje zasadę, iż pomocnik odpowiada w granicach swego zamiaru (umyślności), niezależnie od odpowiedzialności sprawcy głównego. Pomocnik nie ponosi więc odpowiedzialności za tzw. eksces sprawcy głównego. Kara za pomocnictwo mieści się w granicach zagrożenia przewidzianego za sprawstwo (tj. jak za dokonanie czynu zabronionego). Wymierzając karę za pomocnictwo, sąd ma jednak możliwość nadzwyczajnie karę złagodzić. Ponadto, jeżeli czynu zabronionego nawet nie usiłowano dokonać, sąd może zastosować względem pomocnika nadzwyczajne złagodzenie kary albo nawet odstąpić od jej wymierzenia.

Kodeks karny wprowadza również instytucję tzw. czynnego żalu. Pomocnik nie podlega karze, jeśli dobrowolnie zapobiegł popełnieniu czynu zabronionego, do którego wcześniej udzielił pomocy (np. pomocnik, który najpierw udzielił informacji potrzebnych do dokonania przestępstwa, a później udaremnił jego popełnienie, zawiadamiając policję o planowanym przestępstwie). Natomiast, jeżeli pomimo starań pomocnika nie udało mu się zapobiec popełnieniu czynu zabronionego, wówczas sąd może zastosować wobec niego nadzwyczajne złagodzenie kary.

 

Na czym polega współsprawstwo przestępstwa?




Kodeks karny wprowadza definicję różnych odmian sprawstwa (tj. form zjawiskowych popełnienia przestępstwa). Obok zwykłego sprawstwa (tzw. „jednosprawstwa”), za które ponosi odpowiedzialność karną sprawca dokonujący czynu zabronionego sam, wprowadzono także pojęcia: współsprawstwa, sprawstwa kierowniczego, sprawstwa polecającego, podżegania oraz pomocnictwa. Współsprawstwo polega na popełnienia przestępstwa wspólnie z inną osobą lub osobami. Działania tych osób muszą być objęte porozumieniem (tzw. element subiektywny) oraz wypełniać znamiona danego przestępstwa (tzw. element obiektywny). Do porozumienia dojść może zarówno przed jak i w trakcie realizacji czynu zabronionego.

Co ważne, nie jest istotna forma porozumienia. Bowiem, może zostać wyrażona zarówno w sposób wyraźny jak i dorozumiany. Współsprawca powinien mieć świadomość oraz wolę współdziałania z innymi osobami. Natomiast, wyjście jednego ze współsprawców poza granice porozumienia wpływa tylko na odpowiedzialność karną tego współsprawcy. Działania współsprawców mogą mieć charakter działań jednorodnych albo działań różnorodnych (np. dwie osoby dokonują rozboju, jeden ze współsprawców grozi ofierze bronią, zaś drugi odbiera jej pieniądze). Oznacza to, iż nie każdy ze współsprawców musi wypełnić wszystkie znamiona danego przestępstwa, wystarczy, że ich wspólne działania zmierzają do dokonania czynu zabronionego.

Współsprawstwo może być dokonane zarówno w formie działania, jak i zaniechania. Formą popełnienia czynu zabronionego jest współsprawstwo przy przestępstwach umyślnych, możliwe jest także współsprawstwo nieumyślne (np. wspólne działanie dwóch osób, które nieumyślnie naruszają reguły ostrożności). Jedną z odmian współsprawstwa jest tzw. współsprawstwo sukcesywne. Polega ono na tym, że podczas dokonywania przestępstwa przez jednego sprawcę, przyłącza się drugi sprawca i od tego momentu dokonują razem przestępstwa. Należy od niego odróżnić tzw. sprawstwo równoległe. Ma ono miejsce w przypadku, gdy dwie osoby popełniają przestępstwo w tym samym miejscu i czasie, jednak niezależnie od siebie. Kodeks karny wprowadza zasadę, zgodnie z którą każdy ze współsprawców ponosi odpowiedzialność karną w granicach swej umyślności lub nieumyślności.

Kodeks karny wprowadza on zasadę indywidualizacji odpowiedzialności karnej (zasada indywidualizacji winy), w oparciu o którą to okoliczności osobiste, wyłączające, łagodzące albo zaostrzające wymiar kary uwzględnia się względem osoby, której one dotyczą. Ustawa pozwala jednak na nadzwyczajne złagodzenie kary względem tego współsprawcy, którego cecha osobista wpływająca na wyższą karalność nie dotyczy danej osoby. W prawie karnym przewidziana jest również instytucja tzw. czynnego żalu. Oznacza to, iż współsprawca nie podlega karze, jeżeli dobrowolnie zapobiegł dokonaniu czynu zabronionego. W przypadku, gdy sprawca dobrowolnie podjął starania celem zapobieżenia dokonaniu przestępstwa, ale próby i starania okazały się niewystarczające, sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary.

Odpowiedzialność za podżeganie do przestępstwa




Kodeks karny wprowadza definicję różnych odmian sprawstwa (tj. form zjawiskowych popełnienia przestępstwa). Obok zwykłego sprawstwa (tzw. „jednosprawstwa”), za które ponosi odpowiedzialność karną sprawca dokonujący czynu zabronionego sam, wprowadzono także pojęcia: współsprawstwa, sprawstwa kierowniczego, sprawstwa polecającego, podżegania oraz pomocnictwa. W kodeksie karnym regulacja prawna podżegania opiera się na zasadzie, iż jest to samodzielna forma popełnienia przestępstwa. Podżegacz popełnia zatem własne, odrębne przestępstwo, zaś jego odpowiedzialność nie zależy od odpowiedzialności sprawcy głównego (nie jest to odpowiedzialność akcesoryjna).

Podżeganie polega na nakłanianiu innej osoby do popełnienia czynu zabronionego. Przez nakłanianie rozumie się namawianie, zachęcanie drugiej osoby do popełnienia przez nią czynu zabronionego. Namawiać można jednak nie tylko za pomocą słów, ale i w inny sposób. Za nakłanianie rozumie się zatem każdą czynność, która wywołuje w psychice drugiego człowieka wolę popełnienia czynu zabronionego. Podżeganie może być tylko i wyłącznie umyślne (tzw. zamiar bezpośredni). Podżegać można tylko indywidualną osobę (osoby). Tytułem przykładu, zwracanie się do tłumu może wypełnić znamiona publicznego nawoływania do popełnienia przestępstwa.

Kodeks karny definiuje zasadę, iż podżegacz odpowiada w granicach swego zamiaru (umyślności), niezależnie od odpowiedzialności sprawcy głównego. Podżegacz nie ponosi więc odpowiedzialności za tzw. eksces osoby podżeganej. Kara za podżeganie mieści się w granicach zagrożenia przewidzianego za sprawstwo (tj. jak za dokonanie czynu zabronionego). Jednakże w przypadku, gdy sprawca wykonawczy usiłował tylko dokonać czynu, podżegacz odpowiada jak za usiłowanie. Ponadto, jeżeli czynu zabronionego nawet nie usiłowano dokonać, sąd może zastosować względem podżegacza nadzwyczajne złagodzenie kary albo nawet odstąpić od jej wymierzenia.

Kodeks karny wprowadza również instytucję tzw. czynnego żalu. Podżegacz nie podlega karze, jeśli dobrowolnie zapobiegł popełnieniu czynu zabronionego, do którego wcześniej nakłaniał inną osobę (np. nie podlega karze osoba, która nakłoniła drugą osobę do popełnienia przestępstwa, a następnie nakłoniła ją do odstąpienia od tego zamiaru). Natomiast, jeżeli pomimo starań podżegacza nie udało mu się zapobiec popełnieniu czynu zabronionego, wówczas sąd może zastosować wobec niego nadzwyczajne złagodzenie kary. Zaznaczyć należy, że instytucja czynnego żalu nie ma zastosowania względem tzw. prowokatora (tj. osoby, która nakłania drugą osobę do popełnienia czynu zabronionego w celu skierowania przeciwko tej osobie postępowania karnego). Prowokator odpowiada jak za podżeganie.

Podstawowy, uprzywilejowany i kwalifikowany typ przestępstwa




Typ podstawowy przestępstwa zawiera wszystkie cechy czynu zabronionego danego rodzaju. Typ kwalifikowany, obok cech podstawowych, zawiera również cechy, które wpływają na zaostrzenie kary. Natomiast typ uprzywilejowany – obok cech podstawowych zawiera również cechy, które wpływają na złagodzenie kary (np. zabójstwo w afekcie). Przestępstwa można podzielić ze względu na kryterium wagi przestępstwa. Kodeks karny w wyniku takiego podziału wyróżnia: zbrodnie i występki. Podstawą tego wyróżnienia jest społeczna szkodliwość czynu oraz zagrożenie karą.

Niemniej jednak, o typie kwalifikowanym danego przestępstwa można mówić, gdy zagrożenie karą jest wyższe niż w przypadku typu podstawowego. Typ kwalifikowany uwzględnia m.in. szczególne okoliczności przestępstwa, sposób działania sprawcy przestępstwa albo skutek przestępstwa. Tytułem przykładu, kodeks karny wprowadza, obok zabójstwa w typie podstawowym, kwalifikowany typ – morderstwo. Oddzielenie zabójstwa od morderstwa związane jest z zaostrzeniem kary w porównaniu do typu podstawowego tego przestępstwa. W przypadku uznania określonego czynu za morderstwo, podwyższeniu ulega dolna granica zagrożenia karą pozbawienia wolności z lat 8 na 25 lat. Typem kwalifikowanym zabójstwa jest również zabójstwo ze szczególnym okrucieństwem.

Typ uprzywilejowany danego przestępstwa charakteryzuje się natomiast łagodniejszym zagrożeniem karą w porównaniu do typu podstawowego. Typem uprzywilejowanym zabójstwa jest, tytułem przykładu, zabójstwo w afekcie, dokonane pod wpływem silnego wzburzenia usprawiedliwionego okolicznościami. Typ uprzywilejowany przestępstwa zabójstwa dotyczy strony podmiotowej charakteryzującej się silnym wzburzeniem usprawiedliwionym okolicznościami o podłożu emocjonalnym. Afektem jest silne wzburzenie, które prowadzi do gwałtownych reakcji psychomotorycznych.

Przestępstwo zabójstwa w afekcie zagrożone jest karą pozbawienia wolności od roku do 10 lat i może być popełnione tylko umyślnie. Wskazać należy, że pojęcie silnego wzburzenia usprawiedliwionego okolicznościami dotyczyć będzie sytuacji, gdy równowaga psychiczna sprawcy ulega zakłóceniu, a silne wzburzenie ogranicza możliwość kierowania swoim postępowaniem. Przyjmuje się, że afekt jest to najczęściej stan krótkotrwały, będący reakcją na silny bodziec zewnętrzny.

Reasumując, za zbrodnie uznaje się czyn zabroniony, za którego popełnienie przewidziana jest kara pozbawienia wolności – nie mniejsza niż 3 lata lub kara surowsza. Kodeks karny wskazuje dolną granicę zagrożenia karą, która musi wynosić co najmniej 3 lata. Występkami są natomiast czyny zabronione zagrożone: grzywną powyżej 30 stawek dziennych, karą ograniczenia wolności przekraczającą 1 miesiąc albo karą pozbawienia wolności przekraczającą 1 miesiąc.

Sprawstwo kierownicze




Kodeks karny wprowadza definicję różnych odmian sprawstwa (tj. form zjawiskowych popełnienia przestępstwa). Obok zwykłego sprawstwa (tzw. „jednosprawstwa”), za które odpowiada karnie sprawca dokonujący czynu zabronionego sam, wprowadzono także pojęcia: współsprawstwa, sprawstwa kierowniczego, sprawstwa polecającego, podżegania oraz pomocnictwa. Zgodnie z kodeksem karnym, za sprawstwo odpowiada zatem także ta osoba, która kieruje wykonaniem czynu zabronionego przez inną osobę. Jest to tzw. sprawstwo kierownicze. Należy mieć na uwadze, że dopuszczalne będzie pociągnięcie do odpowiedzialności karnej takiej osoby, która swoim zachowaniem nie wypełnia znamion przestępstwa, lecz jej zachowanie nie jest tylko zwykłym podżeganiem lub pomocnictwem.

W tym stanie rzeczy, uznaje się, że sprawstwo kierownicze ma miejsce w przypadku, gdy osoba, która kieruje realizacją przestępstwa przez inną osobę (osoby), posiada rzeczywistą kontrolę nad faktycznym przebiegiem dokonania przestępstwa. Od decyzji osoby kierującej realizacją przestępstwa zależy zatem: rozpoczęcie, prowadzenie, zmiana albo przerwanie całej akcji. Istotą sprawstwa kierowniczego jest także podporządkowanie osób dokonujących przestępstwa woli sprawcy kierowniczego. Podporządkowanie to może wynikać ze stosunku formalnego (np. podporządkowanie podwładnego przełożonemu), a także z uznania autorytetu sprawcy kierowniczego.

Charakterystyczne dla sprawstwa kierowniczego jest kierowanie przez sprawcę wykonaniem czynu zabronionego przez inną osobę, co oznacza panowanie nad przebiegiem oraz realizacją znamion czynu zabronionego przez jego bezpośredniego wykonawcę. Zatem, przedmiotem działania sprawcy kierowniczego jest zachowanie innej osoby. Sprawstwo kierownicze może występować w formie stadialnej usiłowania i przygotowania. Ponadto, sprawstwo kierownicze może dotyczyć również przestępstwa nieumyślnego, co oznacza, że sprawca kierowniczy kieruje zachowaniem naruszającym reguły ostrożności – przewidując lub mogąc przewidzieć popełnienie czynu zabronionego. W literaturze przedmiotu dominuje pogląd, że sprawca kierowniczy może odpowiadać za czyn umyślny, a sprawca bezpośredni za czyn nieumyślny.

Należy wskazać, że każdy ze współdziałających odpowiada w granicach swej umyślności lub nieumyślności, a odpowiedzialność ta jest niezależna od odpowiedzialności pozostałych współdziałających. Niedozwolone jest karanie za eksces współdziałającego. Kodeks karny przewiduje także instytucję tzw. czynnego żalu wobec sprawcy kierowniczego. Tytułem wyjaśnienia, jeżeli sprawca kierowniczy dobrowolnie zapobiegł dokonaniu przestępstwa, nie podlega karze. W przypadku, gdy zapobieżenie dokonania przestępstwa nie było możliwe, ale sprawca dobrowolnie podjął próbę zapobieżenia popełnieniu przestępstwa, sąd może zastosować względem niego nadzwyczajne złagodzenie kary.

Kodeks karny stanowi, iż każdy ze współdziałających w popełnieniu czynu zabronionego odpowiada w granicach swej umyślności lub nieumyślności (tzw. zasada indywidualizacji winy). Zasada odpowiedzialności indywidualnej wszystkich współdziałających w popełnieniu czynu zabronionego oznacza bowiem, że każda z tych osób popełnia własny czyn zabroniony, który może być różnie kwalifikowany. Jednocześnie, okoliczności wyłączające odpowiedzialność karną jednego ze współdziałających nie stanowią przeszkody do przyjęcia odpowiedzialności innych współdziałających. Uwzględnienie okoliczności osobistych, wyłączających lub łagodzących albo zaostrzających odpowiedzialność karną stosuje się tylko wobec osoby, której dotyczą.

Usiłowanie popełnienia przestępstwa jako czyn karalny




Prawo karne tworzy pojęcie tzw. pochodu przestępstwa (iter delicti), składające się z następujących etapów czynu przestępnego: zamiaru, przygotowania, usiłowania oraz dokonania. Formami stadialnymi przestępstwa są: przygotowanie, usiłowanie oraz dokonanie. Usiłowanie charakteryzuje się zamiarem popełnienia przestępstwa, zachowaniem zmierzającym bezpośrednio do dokonania przestępstwa oraz brakiem tego dokonania. Usiłowanie może być tylko umyślne, sprawca zaś może działać zarówno z zamiarem bezpośrednim jak i z zamiarem ewentualnym. Oznacza to, iż usiłowania nie można odnieść do przestępstw popełnionych nieumyślnie. Usiłowanie dotyczy ponadto przestępstw z działania oraz z zaniechania.

Natomiast, zachowanie sprawcy zmierzające bezpośrednio do dokonania przestępstwa oznacza etap zbliżony do dokonania, oceniany przede wszystkim z punktu widzenia obiektywnych kryteriów. Dokonywany jest również podział na usiłowanie ukończone, gdy sprawca wykonał wszystkie czynności zmierzające do dokonania, ale skutku nie osiągnął oraz na usiłowanie nieukończone. Usiłowanie zagrożone jest karą, którą ustawa karna przewiduje za przestępstwo dokonane. W rzeczywistości kary wymierzane w stosunku do sprawców w konkretnych przypadkach usiłowania są niższe niż kar wymierzonych za przestępstwa dokonane. Kodeks karny wskazuje również usiłowanie nieudolne, które nie wywołuje skutku przestępnego. W tym stanie rzeczy, skutek przestępny nie może być wywołany ze względu na brak przedmiotu, który nadaje się do dokonania na nim przestępstwa lub użycie środka, który nie nadaje się do dokonania czynu zabronionego.

Odpowiedzialność karna za usiłowanie nieudolne z reguły jest taka sama jak w przypadku usiłowania udolnego. Wobec sprawcy usiłowania nieudolnego, sąd może jednak zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary, a nawet odstąpić od jej wymierzania. Kodeks karny wprowadza instytucję tzw. czynnego żalu. Oznacza to, iż karze za usiłowanie nie podlega sprawca, który z własnej woli odstąpił od dokonania lub zapobiegł skutkowi stanowiącemu znamię czynu zabronionego. Należy podkreślić, iż nie jest karalny jedynie skutecznie wyrażony czynny żal. Jeżeli bowiem sprawca starał się zapobiec skutkowi czynu zabronionego, ale mu się to nie udało, podlega on karze jak za usiłowanie. W takim przypadku sąd ma jednak możliwość zastosowania nadzwyczajnego złagodzenia kary

Wiek sprawcy a karalność czynu zabronionego




Zgodnie z kodeksem karnym sprawcą przestępstwa może być wyłącznie osoba, która w chwili popełnienia czynu zabronionego ukończyła 17 lat. Czyn dokonany przez osobę nieletnią nie jest nazywany przestępstwem. Nieletni sprawca czynu zabronionego nie podlega odpowiedzialności karnej na podstawie kodeksu karnego. Stosuje się wobec niego środki przewidziane w ustawie o postępowaniu w sprawach nieletnich. Kodeks karny wprowadza dwa wyjątki od przedstawionej wyżej reguły ponoszenia odpowiedzialności karnej przez sprawcę czynu zabronionego. Wyjątkowo, karę na zasadach określonych w kodeksie karnym ponieść może bowiem sprawca nieletni, który w chwili dokonania czynu zabronionego ukończył 15 lat. Jest to możliwe, jeżeli okoliczności sprawy oraz stopień rozwoju sprawcy, jego właściwości i warunki osobiste za tym przemawiają, zwłaszcza, jeżeli dotychczas stosowane środki wychowawcze lub poprawcze okazały się bezskuteczne.

Kodeks karny przewiduje zamknięty katalog przestępstw, za które można pociągnąć do odpowiedzialności karnej nieletniego powyżej 15 roku rycia. Są to: zamach na życie prezydenta RP, zabójstwo lub morderstwo, umyślne spowodowanie ciężkiego uszczerbku na zdrowiu, umyślne spowodowanie niebezpieczeństwa powszechnego, porwanie samolotu lub statku, umyślne spowodowanie katastrofy w komunikacji, zgwałcenie zbiorowe lub ze szczególnym okrucieństwem, wzięcie zakładnika, rozbój. Co ważne, orzeczona kara nie może przekroczyć dwóch trzecich górnej granicy ustawowego zagrożenia przewidzianego za dane przestępstwo. Sąd może zastosować także nadzwyczajne złagodzenie kary. Wymierzając karę nieletniemu, sąd kieruje się przede wszystkim, aby sprawcę wychować. Wobec sprawcy, który w chwili czynu nie ukończył 18 lat nie można ponadto orzec kary dożywotniego pozbawienia wolności.

Drugim wyjątkiem jest możliwość potraktowania dorosłego sprawcy – w wieku od 17 do 18 lat – jak sprawcę nieletniego, tj. nie stosuje się względem niego ustawy karnej, a środki wychowawcze, lecznicze albo poprawcze (przewidziane przez ustawę o postępowaniu w sprawach nieletnich). Potraktowany w ten sposób może być tylko sprawca występku (tj. czynu zagrożonego karą przekraczającą 1 miesiąc pozbawienia wolności, jeden miesiąc ograniczenia wolności lub grzywny powyżej 30 stawek dziennych), jeżeli okoliczności sprawy oraz stopień rozwoju sprawcy, jego właściwości i warunki osobiste za tym przemawiają. Ustawa o postępowaniu w sprawach nieletnich zakłada w pewnych wypadkach odpowiedzialność karną sprawcy nieletniego.

Niemniej jednak, jeżeli nieletni popełnił czyn zabroniony przed ukończeniem 17 roku życia, a w chwili orzekania ukończył lat 18, sąd może uznać, że umieszczenie w zakładzie poprawczym jest niecelowe i orzec karę z obowiązkowym nadzwyczajnym jej złagodzeniem. Kodeks karny wprowadza także szczególną kategorię sprawcy dorosłego – tzw. sprawcę młodocianego. Młodociany to taki sprawca, który w chwili czynu nie ukończył 21 lat, a w chwili orzekania przez sąd I instancji nie ukończył lat 24. Sprawca młodociany traktowany jest odmiennie niż inni sprawcy; przede wszystkim sąd wymierzając karę młodocianemu, kieruje się tym, aby sprawcę wychować.

Kradzież do 437,50 zł będzie wykroczeniem 


Z dniem 1 stycznia 2015 roku obowiązywać zaczną przepisy w sprawie wysokości minimalnego wynagrodzenia za pracę w 2015 roku, które wyniesie 1750 zł. Konsekwencją tej zmiany będzie podniesienie kwoty granicznej pomiędzy przestępstwem a wykroczeniem do 437,50 zł.


Nowelizacja prawa z 2013 roku uzależniła wartość mienia, kwalifikującą dany czyn jako wykroczenie, od wysokości płacy minimalnej, a dokładnie ustaliła ją na poziomie nie przekraczającym 25 proc. tegoż wynagrodzenia. Od dnia 1 stycznia 2015 roku wykroczeniami przeciwko mieniu będą czyny, jeżeli odpowiednio wartość rzeczy, mienia lub wysokość szkody nie będą przekraczać 1/4 minimalnego wynagrodzenia, czyli 437,50 zł. Chodzi o wykroczenia przeciwko mieniu, takie jak kradzież, przywłaszczenie, wyrąb drzewa w lesie, umyślne zniszczenie czy nabycie rzeczy z kradzieży lub przywłaszczenia.

 

Wykroczenie

Czyn społecznie szkodliwy, zabroniony przez ustawę obowiązującą w czasie jego popełnienia pod groźbą kary aresztu, ograniczenia wolności, grzywny do 5.000 złotych lub nagany. Sprawca czynu zabronionego nie popełnia wykroczenia, jeżeli czyn jest niezawiniony (art. 1 §2 Kodeksu wykroczeń).

Osobną kategorią prawną jest wykroczenie skarbowe opisane w Kodeksie karnym skarbowym.

Odpowiedzialności za wykroczenie odpowiada każdy, kto ukończył 17. rok życia. Odpowiedzialności podlegają czyny popełnione na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, na statku wodnym lub powietrznym, chyba że przepisy szczególne stanowią inaczej. Odpowiedzialności podlega działanie umyślne lub nieumyślne, chyba że ustawa przewiduje odpowiedzialność tylko za działanie umyślne.

W przypadkach określonych przez ustawodawcę karze za wykroczenie podlega również usiłowanie, podżeganie i pomocnictwo w popełnieniu wykroczenia (w przypadku podżegania oraz pomocnictwa dodatkowo wymagalne jest popełnienie przez sprawcę czynu zabronionego).

Temat  unikanie  nieuczciwej konkurebcji  miedzy  przedsiębiorcami.

Podjęcie przez przedsiębiorcę współpracy z innym przedsiębiorcą wiąże się często z udostępnieniem własnych kontaktów handlowych, bazy klientów czy innych informacji istotnych dla prowadzonej działalności. Informacje te zwykle same w sobie posiadają niewymierną wartość dla przedsiębiorcy, który je udostępnia, z tego też względu współpracujące ze sobą podmioty coraz częściej starają się je zabezpieczyć. Rozwiązaniem tej sytuacji może być zastrzeżenie zakazu podejmowania działalności konkurencyjnej, które zwykle włączane jest do umów cywilnoprawnych zawieranych pomiędzy przedsiębiorcami.

Przyglądając się praktyce stosowania tego rodzaju klauzul umownych należy jednak odpowiedzieć na pytanie, jak dalece rzeczywiście sięga ochrona przedsiębiorcy przed nieuczciwymi działaniami rynkowymi innego współpracującego przedsiębiorcy oraz z jakimi konsekwencjami musi liczyć się podmiot naruszający.
Na wstępie należy wskazać, iż ochrona w zakresie działalności konkurencyjnej może czerpać swe źródło z ustawy bądź z umowy stron. Regulacje ustawowe wiążą przedsiębiorcę niezależnie od postanowień umownych, często jednak to właśnie klauzule umowne są punktem, w którym upatruje się główne źródło ochrony przed nieuczciwym działaniem współpracującego przedsiębiorcy.
Rozpoczynając od omówienia regulacji ustawowych należy przede wszystkim wskazać na przepisy ustawy z dnia 16 kwietnia 1993 roku o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji, która jest adresowana do podmiotów posiadających status przedsiębiorcy, prowadzących wobec siebie konkurencyjną działalność zarobkową lub zawodową. Ustawa ta zabrania i sankcjonuje zachowania wypełniające znamiona tzw. czynów nieuczciwej konkurencji, za które zgodnie z art. 3 ust. 1 ustawy uznaje się działania sprzeczne z prawem lub dobrymi obyczajami, zagrażające lub naruszające interes innego przedsiębiorcy lub klienta. Ustawa nie zawiera katalogu zamkniętego takich zakazanych zachowań, wskazuje jednakże przykładowo, iż czynem nieuczciwej konkurencji jest m.in. przekazanie, ujawnienie czy wykorzystanie cudzych informacji stanowiących tajemnicę przedsiębiorstwa lub ich nabycie od osoby nieuprawnionej, o ile działanie takie zagraża lub narusza interes innego przedsiębiorcy (art. 11 ustawy). Za czyn nieuczciwej konkurencji uznaje się również nakłanianie, w celu przysporzenia korzyści własnej lub wyrządzenia szkody, klientów przedsiębiorcy lub innych osób do rozwiązania albo niewykonania lub nienależytego wykonywania umowy (art. 12 ustawy). Powyższe czyny nieuczciwej konkurencji stanowią jedynie przykłady zakazanych zachowań, za czyn nieuczciwej konkurencji mogą być zatem również uznane inne działania, o ile pozostawać one będą w zakresie określonym powyżej. Regulacje ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji stanowią główne źródło ograniczeń związanych z działaniami konkurencyjnymi na rynku. Ich naruszenie może wiązać się z konsekwencjami cywilnoprawnymi lub nawet karnymi, które zostały szczegółowo określone w ustawie. Poza tym możliwe jest poszukiwanie przez przedsiębiorcę ochrony na gruncie ogólnych regulacji cywilnoprawnych, w szczególności dotyczących wyrządzenia szkody. Skorzystanie z tego rodzaju ochrony jest jednak rzadziej spotykane w praktyce i nie będzie poruszane w tym miejscu.
Regulacje ustawowe w zakresie wskazanych powyżej czynów nieuczciwej konkurencji wiążą niezależnie od zapisów umownych. Nawet zatem jeżeli w zawartej umowie nie uwzględniono zapisów dotyczących ustanowienia zakazu konkurencji, działania współpracującego przedsiębiorcy powinny mieścić się w ramach wyznaczonych przez ustawę, wskazanych powyżej. Przedsiębiorcy mogą ponadto rozpoczynając współpracę (bądź już w jej trakcie) ustanowić w drodze zapisu umownego zakaz podejmowania działalności konkurencyjnej – jego zastosowanie będzie wówczas uzupełniać (nie zmieniać) regulacje ustawowe w zakresie przeciwdziałania nieuczciwej konkurencji. Zgodnie z art. 3531 Kodeksu cywilnego strony mogą uregulować łączący je stosunek prawny według swojego uznania, o ile stosunek ten pozostaje w granicach natury tego rodzaju stosunku, regulacji ustawowych oraz zasad współżycia społecznego. Klauzula dotycząca zakazu konkurencji jest niczym innym jak zawartym w umowie cywilnoprawnej zobowiązaniem jednej strony (lub obu stron na zasadzie wzajemności) do powstrzymania się od określonych działań względem drugiej strony. Aby takie zobowiązanie było skuteczne i mogło być egzekwowane powinno ono być ujęte w umowie w sposób wyraźny i jednoznaczny, tak aby w miarę możliwości zachodziły jak najmniejsze wątpliwości co do granic tego zobowiązania i aby stwierdzenie, czy doszło do jego naruszenia nie dostarczało dodatkowych trudności.
W obrocie gospodarczym wykorzystywane są różne formy klauzul ograniczających działania o charakterze konkurencyjnym pomiędzy stronami. Wydaje się, że najczęściej spotykanym zapisem jest zobowiązanie do powstrzymania się od podejmowania określonego rodzaju działalności czy świadczenia usług na rzecz określonej grupy podmiotów. Ograniczenie takie może być ustanowione przez strony na czas obowiązywania umowy jak również po jej ustaniu, przez określony okres czasu. Co istotne, zakaz podejmowania działalności konkurencyjnej powinien pozostawać w granicach uzasadnionej potrzeby zapewnienia ochrony interesów przedsiębiorcy i nie wykraczać ponad zasady współżycia społecznego i naturę stosunku prawnego, na którym zakaz został oparty. Sama ocena, czy umowny zakaz konkurencji wykracza poza granice dozwolonej swobody umów powinna się zawsze opierać na analizie danego stanu faktycznego. Przykładowo należy przyjąć, iż co do zasady zakaz konkurencji nie powinien uniemożliwiać zobowiązanemu prowadzenia jakiejkolwiek działalności gospodarczej lub w ogóle wyłączać go z danego rynku. Tego rodzaju zobowiązanie zwykle wykracza poza uzasadnioną potrzebę ochrony własnych interesów i bezpodstawnie ogranicza swobodę podejmowania działalności gospodarczej przez stronę zobowiązaną.